Ana Sayfa
DELİKLİ AYNANIN KULLANIMI
Biçimleri bakımından Üniversal aynaya veya iki punta arasına bağlanamayan parçalar, delikli aynaya veya buna cıvata ile tespit edilen gönyeye bağlanarak işlenecek yüzeyin merkezi punta ile bir hizaya getirilir.
Delikli ayna, fener miline takılınca, yüzeyinin puntalar eksenine dikeyliği gerekirse, işlenerek sağlanmalıdır. Bu aynanın, genel olarak 4 tane oluklu T kanalı, sıkma pabuç ve cıvatalarının takılması için düz kanalları vardır. Bu sayede, iş parçasının biçimi ne olursa olsun, işlenecek kısmı merkezi olarak tornaya bağlanabilir. Delikli ayna üzerine bağlanan iş parçalarını tornalamaya başlamadan önce, bağlamanın doğruluğu kontrol edilmelidir. Şüphesiz, iş parçasının delikli aynaya doğru bağlanması veya yerli yerine pabuçlarla tespit edilmesi esastır; bu amaçla bazı yardımcı araçlardan yararlanılır. Şekil1 deki resimler ve ilgili açıklamalarla bunlardan bazıları gösterilmiştir. Ayrıca kullanılmalarına ait örnekler de verilmiştir.
Şekil 1 Delikli ayna işlemleri için yardımcı araçlar
TANIMLAMALAR DELİKLİ AYNA İÇİN YARDIMCI ARAÇLAR
Kare Başlı Cıvata: Bu cıvata, parçaları delikli aynaya bağlamak için, ayna üzerindeki T kanallarının herhangi birine konulabilir.
Omuzlu Saplama: Her iki ucuna diş açılmış ve delikli aynaya istenen her konumda bağlanabilecek şekilde yapılmıştır.
U Pabucu: İş parçasının bağlanmasında hem civata ile hem de saplama ile kullanılır, kolay ayarlanabilir, hafif ve sağlamdır.
Delikli Paralel Takoz: En az iki komşu düzlem yüzeyi birbirine dikey olarak yapılmıştır; şekilde görüldüğü gibi, delikli aynaya civata ve vidalarla herhangi bir konumda kolayca bağlanabilmeleri için kanalları, hem düz hem de diş açılmış delikli kısımları vardır.
Bağlama Gönyesi: İşlenmiş yüzeylerinin arası, genellikle 90 ° olup çeşitli boylarda yapılmışlardır, fakat istenen herhangi bir açıda da yapılmaları mümkündür. Bağlamayı sağlamak için, üzerinde uygun delikler de vardır, delikli ayna ile çok çeşitli işler için kullanılır.
Dayama Silindiri: Boydan boya deliği olan demir veya çelikten küçük silindirik bir parça olup emniyetli bir şekilde delikli ayna ya civatalanarak sökülen bir parçanın veya birçok özdeş parçaların delikli aynaya ayni konumda bağlanması için dayama parçası olarak kullanılır.
Ölçme Çubuğu: Bazen pim mastar diye de adlandırılır, istenen uzunlukta matkap sapından veya benzeri gereçlerden yapılır; temasın nokta üzerinde olması için yeter derecede yuvarlatılmıştır. Bu, iş parçasının dayama parçasından belli bir uzaklıkta yerleştirilmesi için kullanılır.
Paralel Yüzlü Takoz: Komşu kenarları dikey, karşı kenarları paralel olan standart bir atölye aletidir. Bunlar delikli olan takozlarla kullanıldığı zaman, delikli ayna isleri için çok faydalı olur.
Komparatör: Çeşitli biçimlerde üniversal komparatörler vardır. Bu sayede, iş parçalan delikli aynaya üzerindeki silindirik çıkıntılardan, deliklerden veya noktalardan yararlanarak uygun şekilde, yerleştirilebilir (Şekil 2 ve Şekil 3)
Denkleştirme Ağırlıkları: Delikli ayna işlemlerinde denkleştirme ağırlıkları çok gereklidir. Delikli aynaya bağlanan iş parçasını denkleştirmek için; atölyede bulunabilen yeter ağırlıktaki herhangi bir v demir veya çelik parçası kullanılabilir.
Şekil 2 Merkezleme gönyesi veya Wiggler. (1) sivri uçlu çubuk (2) Küresel sıkma parçası (3) çatal mafsal (4) eğilebilin çelik şerit. Bazen çubuk ucuna 5mm çaplı bir küre takılarak delikler kontrol edilebilir
Şekil 3 Üniversal komparatör (1) Komparatör (2) Komparatörün bağlandığı mil (3) Sütün üzerinde kayan ve ayarlanabilen sıkma parçası (4) Gövdeye bağlı sütun (5) gövde (6) Kazancı mengenesi (7) Çeşitli tipte komparatör uçları. Komparatör her hangi bir tezgâhta kontrol işleri için daima kullanılır.
Tipik Delikli Ayna İşlemleri
Şekil 4 de, delikli paralel takozlar ve dayama silindiri ile yerine konmuş bir font parçanın delikli aynaya nasıl bağlandığı gösterilmiştir. Bir kenarında delik bulunan bu parçanın deliği büyültülecektir. Şekilde- gösterildiği gibi denkleştirme için karşı ağırlık kullanılmazsa, iş parçasının dönüşü bozuk olur.
Şekil 4 Üzerinde düz bir font parça bağlanmış delikli ayna
Aynı parça üzerine belli bir uzaklıkta açılacak ikinci bir deliğin yerini tespit etmek için, parça delikli paralel takoz boyunca kaydırılır ve parça ile dayama arasındaki uzaklık bir mastarla kontrol edilir (Şekil; 5). Çeşitli uzunluktaki mastarlarla böyle bir parça üzerine herhangi bir aralıkta bir dizi delikler açılabilir ve parçanın yerleştirilmesi için delikli paralel takoz kullanarak bunların merkezinde açılmaları sağlanır.
Şekil 6, paralel yüzlü takozun kullanılmasını gösteriyor. Bu sayede paralel olarak iki sıra delik açılabilir; ağırlıklar, pabuçlar, v.b. gösterilmemiştir. Bu işlemler, delik delme ve bağlama iş kalıplarının, mastarların, v.b. nin yapımında kullanılır.
Gösterildiği gibi paralel yüzlü takozların kullanılması yerine, Johansson mastarları kullanılabilir. Bu mastarlar sert çelikten yapılmış, karşı yüzleri tam ölçüsüne göre çok hassas olarak taslanmış ve leplenmiş dikdörtgenler prizması biçiminde parçalardır. Johansson mastarları, deliklerin aralığını ölçebileceği gibi, pim mastarlar yerine de kullanılabilir. Bu mastarlarla 1/100000 mm hassasiyetinde ölçüm yapılabilir. Çeşitli firmaların yapmış olduğu çeşitli kalitedeki Johansson mastarları piyasadan temin edilebilir. Bu mastarlar sadece çok fazla hassasiyetin gerekli olduğu yerlerde kullanılır.
Şekil 5 de gösterilen aynı parçanın Şekil 6 İki sıra delik delmek için paralel konumu değiştirilmiş yüzlü takozun kullanılması
Şekil 7 bağlanmış iş kalıbı olarak hazırlanmış
Bir delikli ayna
Bazen, çok sayıdaki özdeş parçaları delikli ayna üzerinde işlemek gerekir. Bunun için delikli ayna; delikli paralel takozlar, açılı takozlar ve dayamalarla veya bunların üçüyle beraber gerekli pabuçlardan da yararlanarak bağlama iş kalıbı olarak hazırlanabilir.
Şekil 7, bu cins tipik bir delikli ayna işini gösteriyor. İş parçasındaki delik, işlenmiş düz yüzeyle 65° lik açı yapacak şekilde açılmalıdır. Özel A takozu, iş parçasına istenen dayanma yüzeyini vermek için 25' lik bir açı ile (65" nin tümleyeni) planya edilmiştir. A takozu, bir defa yerleştirildikten sonra bir daha yerinden oynatılmaz ve özdeş parçalar bunun. Üzerine çabuk ve doğru olarak bağlanarak işlenir.
U Şekil 8 de görüldüğü gibi, birçok özdeş parçalarda belirli uzaklıktaki bir deliği hassas olarak işlemek için, parçanın işlenmiş yüzeyini delikli paralel takoza dayayıp delikli aynaya pabuç bağlamak gerekir.
Şekil 8 Özdeş parçaların delinmesinde Şekil 9 Delikli aynada delikli aynanın kullanılması bağlama gönyesini
kullanılması
Şekil 9, delikli aynada bir bağlama gönyesinin kullanılışını gösteriyor. Bu gönye dikey ve doğru olmalıdır. Özellikle gönyeler, delikli aynanın arkasından geçip gelen civatalarla ayna üzerine bağlanır ve civatalar bağlama gönyesindeki deliklere vidalanır, çok defa gönye üzerindeki delikler düz olduğundan, somunlu civata ile daha çabuk delikli aynaya bağlanabilir. Bağlama gönyesini, delikli ayna üzerine istenen konumda bağlamak için, bazen gönye üzerinde yeni deliklerin açılması gerekir. Böyle bir durumda, yeni deliklerin konumunu belirtirken sağduyumuzu kullanmalıyız.
Delikli Ayna İşlemlerinde Yol Gösterme
1. Fener mili başındaki faturalı kısmın ve ayna göbek yüzeyinin çapaksız ve eziksiz, her iki vidalı kısmın da temiz olduğundan emin olun.
2. Delikli ayna serbestçe fener miline vidalanma ve faturaya sıkı bir şekilde dayanmalıdır. Faturaya karşı çok sert olarak zorlanmamalıdır, aksi halde sıkışır. Eğer bir Amerikan aynası veya delikli ayna faturaya çarpacak şekilde itişirse, çıkarılmaları zorlaşır.
3. Delikli ayna hiç salgısız dönmelidir, eğer gerekiyorsa bir komparatör ile kontrol edilebilir.
4. Parça pabuç ile bağlandıktan sonra, civata ve somunların, sıkılıklarından emin olmak için tekrar sıkıştırın.
5. Delikli aynanın serbestçe döndüğünü, hiç bir civata ve pabucun araba, kayıtlar veya fener mili kutusuna çarpacak şekilde fazla dışarı çıkmadığını görün. Emin olmak için bir defa el ile döndürün.
6. İki düzlem yüzey arasına konacak bir kâğıt parçası yüzeylerin kaymasını azaltır. Bu, pabuç ile bağlama kolaylıklarının daima en iyi olmadığı planya, vargel ve matkap tezgâhları ve bilhassa delikli ayna işlemleri için doğrudur.
7. Pabuç ile bağlamada, altlık parçalarının değil, iş parçasının bağlanacağını hatırlayın.
8. Pabuç ile bağlarken, sabit puntayı kullanarak iş parçasını delikli aynaya dayayın. Eğer iş parçasında büyük bir delik varsa, parça ile sabit punta arasına delikten biraz geniş düz bir parça koyarak puntanın dayaması sağlanabilir.
9. İş parçası ve gerekli denkleştirme ağırlıkları v.b. delikli ayna bir masa üzerine yatay olarak konulursa çok defa daha kolay bağlanabilir. İş parçasını tutan pabuçlar yeter derecede sıkıştırıldıktan sonra delikli ayna fener miline takılır ve iş parçası istenen konuma dikkatlice ayarlanır. Böylece parçanın bağlanması çabuklaştırılmış olur.
10. Somun yüksekliğine yetecek uzunlukta civata kullanılmalı. Eğer civata somuna tamamen girmezse her ikisinin de dişleri zorlanır ve bozulabilir.
11. Çok uzun civata kullanmaktan da çekinin, çünkü tehlikelidir. Eğer başka civatalar yoksa uzun civataların, fazlalıklarını delikli aynanın arkasına gelecek şekilde bağlayın.
PENSLERİN KULLANIMIPenslerSilindirik ve küçük çaplı iş parçalarının torna tezgahına kolay, hızlı ve hassas bir
şekilde bağlanmasını sağlayan iş bağlama tertibatına pens tertibatı denir. Penslerin iç
çaplarına göre iş parçaları seçilerek veya iş parçasının çapına göre pens seçilerek tornalama
işlemi yapılır.
Pensler silindirik parçaları çevreden tuttukları, merkezlemeyi daha kolay sağladıkları
ve bağlanıp- sökülmeleri daha hızlı oldukları için küçük çaplı iş parçalarının
tornalanmasında tercih edilirler.
Pens ve Elemanları
Pens Düzenek Elemanları- El tekeri
- Çektirme çubuğu
- Pens bileziği
- Pens
- Koruma bileziği
Pens bağlama düzenek elemanları
Pens Çeşitleri- Mekanik sıkmalı pensler
- Silindirik pens; yuvarlak iş parçalarının bağlanmasında kullanılır.
- Kare pens; kare şeklindeki iş parçalarının bağlanmasında kullanılır.
- Altıgen pens; altıköşe kesitli iş parçalarının bağlanmasında kullanılır.
- Hidrolik sıkmalı pensler
- Genellikle CNC torna tezgahlarında kullanılırlar.
Değişik çaptaki pensler Pens çeşitleri ve pens kutusu
Pens Malzemeleri
Pensler takım çeliğinden yapılır, sertleştirilir ve menevişlenirler. Sertleştirme işleminden sonra merkezlenmenin hassas olması için taşlanırlar. Penslerin konik kısımları, oturma yüzeylerinin konikliğine göre işlenmiştirler. Arka kısmı kovandan çıkarıldığında veya çekildiğinde açılıp kapanabilmesi için pens üzerine yarıklar açılmıştır. Diğer ucunun dış kısmına, çekme çubuğunun vidalanması için vida dişiaçılmıştır.
Pens bağlama elemanları
Pensleri Fener Miline Takma Sökme
Pens tertibatı fener miline takılmadan önce, pensin dış kısmı ve fener milinin iç kısmı üstüpü veya yumuşak bir bezle temizlenmelidir. Pislikten dolayı pensin salgılı dönmesi önlenmiş olur.
Pens tertibatı takılmadan önce tezgahın hazırlanması
Pens tertibatı tezgaha İki türlü bağlanır;
- Gerdirmeli (vidalı) Pens: Bu pens tertibatında, fener milinin içine çektirme çubuğu takılır. Pens, pens bileziğinin içine takılır. Pens bileziği tornanın fener milinin içine oturtulur. İş parçası pensin içine takılarak, çektirme çubuğunun vidalı kısmı ile pensin vidalı kısmı kavratılarak el tekeri döndürülür. Dönme esnasında el tekeri pensi kendine doğru çekeceğinden, pens fener mili kovanının konik yüzeyi sayesinde ileriye gitmeye zorlanacak ve içine takılı olan iş parçasını merkezden sıkacaktır. Fener mili vidasını dış etkilerden korumak için fener mili koruma bileziği fener mili vidasına vidalanır. Parçayı veya pensi çıkarırken, fener mili koruma bileziği ters yönde çevrilerek çıkarılır. Fener milinin arkasına takılan el tekeri ters yönde çevrilerek pense vidalanan kısım boşa çıkarılır. El tekerinin ortasından pilastik bir çekiçle hafifçe vurularak pensin fener milinin konik kısmından çıkması sağlanır.
- Gerdirmesiz (vidasız) Pens: Fener mili kapağı döndürüldüğünde pensi fener
milinin koniğine iterek esnetir. Bu esneme ile iş perçası merkezden sıkılarak
tornalama işlemine hazır hale getirilir.
Pensleri fener mili yuvasına takma
Pensi pens bileziğine takarak tornaya bağlama
İşe Uygun Pens Seçme
İş parçasının şekline ve çapına göre pens seçilerek fener miline bağlama kurallarına göre bağlanır. İş parçasının şekli silindirik ise silindirik pens, kare ise kare pens, altı köşe ise altıgen pens seçilerek bağlanır. Seçim esnasında iş parçasının boyutsal ölçüleri dikkate alınarak, ölçülere uygun pens seçilmelidir.
İş parçasının çapını kontrol ederek pens seçme
İş Parçasını Pense Bağlama, Sökme
- İş parçasının ucundaki çapaklar ve pens temizlenir.
- El tekerini iterek, pensin konik ucunun pens bileziğinden bir miktar dışarı çıkması sağlanır.
- İş parçasının işlenecek kısmı dışarı gelecek şekilde pensin içine takılır.
- İş parçasının tam merkezlenebilmesi için pensin içinde iş parçası bir miktar elle çevrilir.
- Fener milinin arkasına takılı olan el tekeri çevrilerek pens bileziğini kendine çekmesi sağlanır.
- Pens bileziğinin çekilmesi ile pens de geriye çekilerek, içine takılı olan iş parçasının merkezden sıkılması sağlanacaktır.
- İş parçasını pensten çıkarmak için el tekeri sıkma yönünün tersine döndürülerek pensin vidalı olan kısmının boşa çıkması sağlanır.
- El tekerinin ortasından plastik bir çekiçle vurarak pens açılır iş parçası serbest kalır.
- İş parçasının serbest kalması ile işlem tamamlanarak iş parçası dışarıya alınır.
İş parçasını tornada pense bağlama
Bağlanan İş Parçasını Kontrol EtmeBağlanan iş parçasının dönme esnasında salgılı dönüp dönmediği, gözle veya daha hassas olarak komparatör yardımı ile yapılır. Komparatör yardımı ile iş parçasının kontrolü yapılırken, komparatör torna tezgahının arabasına veya tezgah üzerinde düz bir zemine oturtularak sabitlenir. Komparatörün okuyucu ucu iş parçasına değdirilerek salgı miktarı görülür. Salgı varsa bağlama işlemi tekrar gözden geçirilir.
Ayrıca pensin iş parçasını istenilen sıkılıkta sıkıp sıkmadığını kontrol etmek için iş parçası el ile çevrilerek kontrol edilir. İş parçasında boşluk veya salgı varsa, iş parçasının yüzeyi gözden geçirilerek veya pensin iç yüzeyi kontrol edilerek tekrar sıkma işlemi yapılır. Yine aynı işlemler devam ediyorsa, iş parçasının çapına ve şekline göre pens seçimi gözden geçirilerek iş parçasının tekar bağlanması sağlanır.
Bağlanan İş Parçasını Tornalama- İş parçasının çapına ve şekline uygun pens tertibatı torna tezgahına bağlanır.
- İş parçası pens tertibatına sıkı ve emniyetli bir şekilde bağlanır.
- Tornalama işleminin türüne göre, uygun açılarda bilenmiş torna kalemi katere, kater de kalemliğe sıkı ve emniyetli bir şekilde bağlanır.
- Kalemin punta yüksekliğinde bağlanmasına dikkat edilir.
- Tezgah devri ve ilerleme, tornalama işlem türüne göre ayarlanır.
- Tornalama işlemine göre kalem iş parçasına değdirilir.
- Soğutma suyu çalıştırılarak, suyun iş parçasına akması sağlanır.
- Kalemin iş parçasına değdirildiği anda torna tezgahı arabasının mikrometrik tamburu sıfırlanır.
- Kalem işe yaklaştırılarak parçanın alnı istenilen boyda tornalanır.
- Alın tornalama işleminden sonra işlem türüne göre dış yüzey, kademeli, kanal vb.tornalama işlemi ölçüsüne göre yapılır.
- İstenilen ölçüde ve profilde tornalama işlemi bittikten sonra kalemliğe kesme
kalemi bağlanır. - Kesme kalemi ile iş parçası istenilen boyda kesilir.
- Yukarıda yapılan her tornalama işlem türüne göre tezgahın devri ve ilerlemesi
ayrı ayrı ayarlanmalıdır. - Kesme işlemi bittikten sonra pens gevşetilerek iş parçası dışarı doğru çekilir ve
yeni bir işemin başlanması sağlanır. - Tornalama esnasında yapılan her işlem türünde iş güvenliği kurallarına azami
derecede dikkat edilmelidir.
KONİK TORNALAMA
Aynı eksen üzerinde oluşan eksene dik yüzeylerin çap ölçü farklarının meydana getirdiği açısal dış yüzeye konik diyoruz. Başka bir deyişle koninin eksene dik bir düzlemle kesilmesiyle meydana gelen şekil veya parçalar konik olarak tanımlanır. Bu parçanın ekseni ile dış yüzeyi arasında bir açı vardır. Buna konik açısı adı verilir. İş parçamızı tezgaha vereceğimiz bu açı değeriyle tornalayarak elde ederiz. Yaptığımız bu işleme de konik tornalama işlemi denir.
Aşağıdaki şekilde bir koninin eksene dik konumda düzlemlerle kesilmesi halinde oluşan konik parçaların aynı konik açısına sahip fakat farklı çap ölçülerini içerdiğini görmekteyiz.
Koninin eksene dik düzlemlerle kesilmesiyle oluşan kesik koni, ve konik parçaları ifade etmektedir.
Konik Makine Parçasının Başlıca Elemanlarının İfade Edilmesi
Yukarıda şekilde bir konik parçanın tornalamada ve eleman hesaplaması işlemlerinde kullanılan değerlerini göstermektedir.
Bunlar:
- l-konik esas boyu
- L-parça boyu
- α -konik ayar açısı
- D-konik büyük çapı
- d-konik küçük çapı
1/X-koniklik oranı α/2 = konik ayar açısıdır. Bu değerlerin harf ve sembolleri de
hesaplamalarda kullanılmak amacıyla bilinmelidir..
Koniklik oranı: Bir konikte iki çap farkının iki konik boyuna oranına bölümüyle elde
edilen değerdir.Koniklik oranı ile eğim ölçüsü aynı tanımlamayı gerektirir.Birbirine girmiş
kavramlardır.
Sporta Açı Vererek Konik Tornalama:Sporta açı vererek konik tornalama işlemindeki açı değerlerini,uygun formülleri kullanarak örnek çözümlerle hesaplayalım.
D=50mm d=35mm l=40mm olan konik parçanın konik ayar açısının hesaplanması için,
Tg α= (D-d)/2xl formülü kullanılır.
Değerleri formülde yerine koyarak açının tanjant değerini elde ederiz.
Tgα = (50-35)/2x40 = 15/80 = 0,1875 açının tanjant değeridir.Bu değeri tg
cetvelinden bakarak
tgα=10,61 = 10º 36' açı verilmelidir.Sporta bu açı verilir, el ile talaş
kaldırma işlemi sport mili mesafesi miktarınca yapılır.Talaş derinliği, alın sportundan
verilerek ölçü tamlığına erişilene kadar bu şekilde konik tornalama işlemine devam edilir.
Trigonometrik açı değerlerini bulmak için hazırlanmış tanjant cetvelinden yararlanılır.
Pratik Olarak Açı Değerinin Bulunması: Genellikle bozuk bir parçanın konik tornalanacak kısmı varsa ve bu kısım bozulmamışsa yüzey ve ölçü sağlamlığı mevcut ise bu parça tornaya bağlanır. Sportun vidaları sökülür.Parçanın konik yüzeyine kalem, sport boyunca temas ettirilerek tam ölçüye çok yakın değerde koniklik açısı elde edilir. Sport vidaları sıkılarak açı ayarlanmış olur. Esas tornalanacak parça bu ayara göre tornalanarak işlenir. Bu usulü genellikle hesaplama yöntemlerini bilmeyenler kullanır.Aynı zamanda koniğin çok hassasiyet taşımadığı, zamanın önemli olduğu durumlarda veya işe ait resim, ölçü ve projenin bulunmadığı durumlarda kullanılan bir yöntemdir.
El İle Talaş Verilerek Konik Tornalama:Bu işlem için tornanın alın ve boyuna sport kısımlarına aynı anda belirli oranlarda
ilerleme vererek yüzeyin konik tornalamasını sağlayabiliriz. Bunun için gelişmiş bir el
becerisine ve tecrübeye gerek duyulur. Bazı durumlarda araba otomatik ilerlerken enine
sport geri veya ileri çekilerek yüzeyin konikleştirilmesi de sağlanabilir. Bu metotlar çok
elverişli ve elde edilen yüzeyler çok temiz olmayabilir. Talaş derinliği alın sportundan ölçülü
olarak verilir ve çap ölçüleri tamamlanır.
Punta Kaydırarak Konik Tornalama
Genellikle uzun parçaların otomatik olarak seri bir şekilde tornalanmasında bu metot çok kullanılışlıdır. Punta kaydırma işlemi normal punta uçlarında 4-5 mm’ ye kadar emniyetli bir şekilde yapılabilir. Daha fazla ölçülerde yapılacak kaydırmalarda küresel uçlu puntalar tercih edilir.
Punta kaydırma işlemi aşağıdaki gibi yapılır: Gezer puntanın alt tablası ile gövde kısmı ilk yapıldığında fener mili eksenine ayarlanmış ve hassas ölçü aletleriyle sıfırlanmıştır. Puntanın arka kısmında küçük bir bölüntülü cetvel ile bu sıfırlama işlemi sabitlenmiştir. Bizler punta kaydıracağımız zaman punta gövdesi ile kızaklarını birbirine bağlayan cıvataları bir taraftan gevşetip diğer taraftan sıkarak punta kaydırma yönünü ve ölçüsünü parçanın tornalama durumunu göz önüne alarak, saat ibresi yönünde veya ters yönde ayarlarız. Sonra cıvatalar sıkılarak punta kaçırma ölçüsünü sabitleriz.
Koniklik oranına uygun olarak gezer puntayı kaydırma: Bu sistemde koniklik oranı
bilinen bir iş parçasının punta kaydırma miktarı aşağıdaki formül ile hesaplanır.
a= punta kaydırma miktarı = Koniklik oranı x parça boyu:2
elemanlarının bilinmesi gerekir.
Formül : a= 1/X.l:2
Çıkan sonuç puntanın kaydırılacağı ölçü miktarıdır. Bu ölçünün kaydırılmasını aşağıdaki usullerle yaparız.
1-Punta kaydırma işleminde vidaları gevşetip sıkarken puntanın arkasında bulunan ayar cetvelinden yararlanırız.
2- Punta gövdesi ile kızakları arasındaki kaydırma miktarını kumpasla ölçerek ayarlarız.
3-Punta gövdesinin kızaklar üzerinde kaydırılmasını derinlik mikrometresi ile ölçerek hassas bir şekilde ayarlarız.
4-Fener mili puntası ve gezer punta arasına silindirik olarak taşlanmış hassas bir malafa koyarız.Araba üzerine bağlanmış bir komparatör saatini malafanın punta ucuna dayarız.Puntayı kaydırıp komparatör saati ile kaydırma miktarını herhangi bir yönde hassas olarak ayarlarız.
Punta kaydırarak konik tornalama
Örnek: Büyük çapı 60 mm,küçük çapı ise 52 mm olan bir konik parçanın punta
kaydırma miktarını hesaplayınız.
Çözüm: a = (D-d)/2 ( 60-52)/2 =8/2= 4mm punta kaydırma miktarı olarak bulunur.
Konik boyu parça boyundan kısa ise punta kaydırma miktarını hesaplanması :
a=(D-d)xL :2xl Formülü uygulanır.
a=? D=60mm d=56mm L=150mm l=120 mm olan parça için punta kaydırma miktarını hesaplayınız
Bu biçimdeki bir parçayı punta kaydırarak konik tornalamak için aşağıdaki punta kaydırma formülünü kullanırız.
a=(D-d)x L /2x l
Elemanları verilen uygun parçanın punta kaydırarak otomatik olarak konik tornalanması için önce punta kaydırma miktarını hesaplayalım.
a=(60-56)x150:(2x12)=(4x150):(2x120)=600:240=2.5mm bulunur.
Koniklik Oranına Uygun Olarak Gezer Puntayı Kaydırma:Koniklik Oranı Belli Parçanın Punta Kaydırma Miktarı.
Bilinen elemanlara=punta kaydırma miktarı
1/ x=Koniklik oranı
l=Parça boyu
Yukarıda elemanları verilen konik parçayı punta kaydırarak konik tornalamak için punta kaydırma ölçüsünü hesaplayınız.
a= Parça boyu x konik oranı/2 a=80x1/50=80/50=1,6mm ölçüsü elde edilir.
Bu hesaplama yöntemi ile koniklik oranına göre bütün konik tornalama işlemlerinin punta kaydırma miktarı ölçüsü bulunur.
Punta kaçıklığını kontrol etmek:Hesaplanan punta kaçırma miktarının doğruluğunu kontrol etmek için aşağıdaki işlemleri uygularız.
1-Punta kaydırma işleminde vidaları gevşetip sıkarken puntanın arkasında bulunan ayar cetvelinden yararlanırız.
2-Punta gövdesi ile kızakları arasındaki kaydırma miktarını kumpasla ölçerek ayarlarız.
3-Punta gövdesinin kızaklar üzerinde kaydırılmasını derinlik mikrometresi ile ölçerek hassas bir şekilde ayarlarız.
4-Fener mili puntası ve gezer punta arasına silindirik olarak taşlanmış hassas bir malafa koyarız. Araba üzerine bağlanmış bir kompratör saatini malafanın punta ucuna dayarız.İstenilen punta kaydırma miktarı kadar ayarlanarak ayar işlemini yaparız.
Yukarıda punta kaydırma ayar usullerine göre yapılan ayar işlemlerinden sonra yapılan ilk ince talaş verme işlemi sonunda iş üzerinde ölçüm yapılarak da kaydırma işleminin doğruluğu onaylanır.
Tezgâhı ayarlayıp konik tornalama:Yapılan punta kaydırma işleminin doğruluğu onaylandıktan sonra işin tornalanması için işin ve puntanın emniyetli bağlanması sağlanır.İşin tornalanması işlemine uygun pasolarla talaş derinliği verilerek tornalamaya devam edilir. İşin puntadan çıkmamasına dikkat edilir. Konikliği kovan,mastar veya mikrometre ile kontrol etmek: Punta kaydırma yöntemi ile yapılan konik tornalamanın kontrol edilmesini aşağıdaki usullerle yaparız.
- İş parçamızın yapılan konik tornalaması standart konik ölçülerinde ise uygun konik mastarlardan yararlanarak kontrolünü yaparız. Mastarın koniğe uygunluğu alıştırma,sökülüp takılma kontrol işlemlerini doğru olarak yapabilme suretiyle anlaşılır.
- İşimiz özellik taşıyan bir koniğe sahip ise ona uygun önceden tasarlanıp hazırlanmış bir kovan ile seri olarak kontrolünü yapmak mümkündür.
- İş parçamızın yukarıda sayılanlar dışında olması halinde ise parçamıza uygun ölçme aralığına sahip mikrometre ile ölçme ve kontrol işlemleri yapılır(ölçme ve kontrol modülüne bakınız).
Sevk Kızağı İle Konik TornalamaBazı üniversal torna tezgâhlarının seri ve otomatik tornalama işlemlerini
gerçekleştirmek için sevk kızağı denilen açısal bölüntülü ek aparatı vardır.Açısal
tornalamaları hassas ve emniyetli tornalamaya yarayan özel aparatlara sevk kızağı adını
veriyoruz.Sevk kızaklarının açısal tornalama yapmada ayarlanabileceği açı ölçüsü tezgahı
yapan firma tarafından ayarlanır.Genellikle 0-30 derece açılar arasında açılara uygun
yapılacak konikleri tornalayabiliriz.
Sevk kızağı tezgahın alın sportunu, kalemliği ve ona bağlı kalemi kendi açısına uygun
olarak parça üzerinde hareket ettirir. Konik tornalama işlemini gerçekleştiren bir özelliğe
sahiptir. Bu özellikten yaralanarak konik tornalamayı otomatik olarak gerçekleştiririz. Bu
çeşit tornalamada sadece konik açısının değerini bilmek yeterlidir, herhangi bir hesaplamaya
gerek yoktur.Parçanızın iki punta arasında ve emniyetli bir şekilde bağlanması gerekir.
Sevk kızağının üstten görüntüsü
Sevk Kızağını Koniklik Ölçüsüne Göre Ayarlama
Bunun için sevk kızağının ayar vidaları sökülerek açılır. T kanal içersinde istenilen açı değerine ayar yapılır. Daha sonra alın sportunun kızağa bağlantısı yapılarak boşa alınır.Kalemlik serbest olarak otomatik tornalama işlemini yapacak konuma gelmiştir.Açısal tornalamanın bu çeşit tornalarda boy mesafesi 500-600mm ölçülere kadar olan parçalar için elverişlidir.
Sevk Kızağı İle Tornalama
Yukarıda açıklanan ayar işlemi yapıldıktan sonra tezgaha uygun otomatik ilerleme ve işe devir sayısı verilerek talaş kaldırma işlemine geçilir.Bu işlemde talaş derinliğinin ayarı ve ölçüsü kalemlik üzerinden yapılır.
Konikliğin Mastar İle Kontrol Edilmesi
Yapılan konik tornalamanın uygunluğu işe uygun mastar ile kontrol edilerek doğrulanır.(Konik mastarların kontrolde nasıl kullanılacağını ölçme ve kontrol modülünden bakınız).Konik mastarları, sinüs konileri, hassas mors kovanları, hassas açıölçerler, optik açıölçerler ve su terazilerinden yararlanılır.