İmalat İşlemleri III

17 Kasım 2007 Cumartesi

DERS 5


REVOLVER TORNA TEZGÂHI

  • Revolver Torna, gezer punta yerine revolver başlığı denilen çokgen şeklindeki bir irtibatı bulunan bir tornadadır.
  • Takımlar revolver başlığın yan yüzeyine tutturulur ve başlığın indeksleme denilen, kendi ekseni etrafında dönme hareketiyle, işleme konumuna getirilirler. Ayrıca takımlar, bulundukları durumda tezgah eksenine dik konumuna getirilirler.
  • Ayrıca takımlar, bulundukları durumda tezgah eksenine dik konumda bulunan yan kızaklara da tespit edilebilirler.
  • Üniversal tornada olduğu gibi, parça aynaya tutturulur. Revolver başlığı tezgah ekseni yönünde ilerleme hareketi ile parçaya yaklaşır.
  • İşleme konumunda olan takımla kesme hareketine geçer, işlem yapılır.
  • İşlem tamamlandıktan sonra geri dönme hareketi ile başlangıç konumuna gelir.
  • Bu arada indeksleme hareketi ile başka bir takım işleme konumuna getirilir ve operasyonlar tekrar başlar.
  • Bu arada, yan kızaklar parçaya yaklaşabilirler ve bunlara tutturulmuş takımlar da, başlığa bağlı olan takımlarla aynı anda veya daha sonra kesme işlemleri yapabilirler.
  • İşlem sayısını artırmak amacıyla revolver başlığının bir yüzeyine, takım başlığının yardımıyla iki veya üç takım bağlanabilir.
  • Böylece çeşitli işlemler, örneğin tornalama ve delme aynı anda yapılabilir.
  • Ayrıca yan kızaklara yerleştirilen takımlarla çeşitli işlemler gerçekleştirilebilir.

  • Revolver başlığın takım taşıyan yan yüzeylerine ve yan kızakların takım bulunan yerlerine durak(station) denilir.

26 Ekim 2007 Cuma

Ders 4

Ana Sayfa

DELİKLİ AYNANIN KULLANIMI

Biçimleri bakımından Üniversal aynaya veya iki punta arasına bağlanamayan parçalar, delikli aynaya veya buna cıvata ile tespit edilen gönyeye bağlanarak işlene­cek yüzeyin merkezi punta ile bir hizaya getirilir.

Delikli ayna, fener miline takı­lınca, yüzeyinin puntalar eksenine dikeyliği gerekirse, işlenerek sağlanmalıdır. Bu aynanın, genel ola­rak 4 tane oluklu T kanalı, sıkma pabuç ve cıvatalarının takılması için düz kanalları vardır. Bu sa­yede, iş parçasının biçimi ne olur­sa olsun, işlenecek kısmı merkezi olarak tornaya bağlanabilir. Delik­li ayna üzerine bağlanan iş parça­larını tornalamaya başlamadan ön­ce, bağlamanın doğruluğu kontrol edilmelidir. Şüphesiz, iş parçasının delikli aynaya doğru bağlanması veya yerli yerine pabuçlarla tespit edil­mesi esastır; bu amaçla bazı yar­dımcı araçlardan yararlanılır. Şe­kil1 deki resimler ve ilgili açıklamalarla bunlardan bazıları gös­terilmiştir. Ayrıca kullanılmaları­na ait örnekler de verilmiştir.

Şekil 1 Delikli ayna işlemleri için yardımcı araçlar

TANIMLAMALAR DELİKLİ AYNA İÇİN YARDIMCI ARAÇLAR

Kare Başlı Cıvata: Bu cıvata, parçaları delikli aynaya bağlamak için, ayna üzerindeki T kanalları­nın herhangi birine konulabilir.

Omuzlu Saplama: Her iki ucu­na diş açılmış ve delikli aynaya istenen her konumda bağlanabi­lecek şekilde yapılmıştır.

U Pabucu: İş parçasının bağlanmasında hem civata ile hem de saplama ile kullanılır, kolay ayarlanabilir, hafif ve sağlamdır.

Delikli Paralel Takoz: En az iki komşu düzlem yüzeyi birbirine dikey olarak yapılmıştır; şekilde görüldüğü gibi, delikli aynaya ci­vata ve vidalarla herhangi bir ko­numda kolayca bağlanabilmeleri için kanalları, hem düz hem de diş açılmış delikli kısımları var­dır.

Bağlama Gönyesi: İşlenmiş yüzeylerinin arası, genellikle 90 ° olup çeşitli boylarda yapılmışlar­dır, fakat istenen herhangi bir açı­da da yapılmaları mümkündür. Bağlamayı sağlamak için, üzerinde uygun delikler de vardır, delikli ayna ile çok çeşitli işler için kul­lanılır.

Dayama Silindiri: Boydan bo­ya deliği olan demir veya çelikten küçük silindirik bir parça olup emniyetli bir şekilde delikli ayna ya civatalanarak sökülen bir par­çanın veya birçok özdeş parçala­rın delikli aynaya ayni konumda bağlanması için dayama parçası olarak kullanılır.

Ölçme Çubuğu: Bazen pim mas­tar diye de adlandırılır, istenen uzunlukta matkap sapından veya benzeri gereçlerden yapılır; tema­sın nokta üzerinde olması için ye­ter derecede yuvarlatılmıştır. Bu, iş parçasının dayama parçasından belli bir uzaklıkta yerleştirilmesi için kullanılır.

Paralel Yüzlü Takoz: Komşu ke­narları dikey, karşı kenarları pa­ralel olan standart bir atölye ale­tidir. Bunlar delikli olan takozlar­la kullanıldığı zaman, delikli ay­na isleri için çok faydalı olur.

Komparatör: Çeşitli biçimler­de üniversal komparatörler vardır. Bu sayede, iş parçalan delikli ay­naya üzerindeki silindirik çıkıntı­lardan, deliklerden veya noktalar­dan yararlanarak uygun şekilde, yerleştirilebilir (Şekil 2 ve Şekil 3)

Denkleştirme Ağırlıkları: Delikli ayna işlemlerinde denkleştirme ağırlıkları çok gereklidir. Delikli aynaya bağlanan iş parçasını denkleştirmek için; atölyede bulunabi­len yeter ağırlıktaki herhangi bir v demir veya çelik parçası kullanıla­bilir.

Şekil 2 Merkezleme gönyesi veya Wiggler. (1) sivri uçlu çubuk (2) Küresel sıkma parçası (3) çatal mafsal (4) eğilebilin çelik şerit. Bazen çubuk ucuna 5mm çaplı bir küre takılarak delikler kontrol edilebilir

Şekil 3 Üniversal komparatör (1) Komparatör (2) Komparatörün bağlandığı mil (3) Sütün üzerinde kayan ve ayarlanabilen sıkma parçası (4) Gövdeye bağlı sütun (5) gövde (6) Kazancı mengenesi (7) Çeşitli tipte komparatör uçları. Komparatör her hangi bir tezgâhta kontrol işleri için daima kullanılır.

Tipik Delikli Ayna İşlemleri

Şekil 4 de, delikli paralel ta­kozlar ve dayama silindiri ile yeri­ne konmuş bir font parçanın de­likli aynaya nasıl bağlandığı gös­terilmiştir. Bir kenarında delik bulunan bu parçanın deliği büyültülecektir. Şekilde- gösterildiği gi­bi denkleştirme için karşı ağırlık kullanılmazsa, iş parçasının dönü­şü bozuk olur.

Şekil 4 Üzerinde düz bir font parça bağlanmış delikli ayna

Aynı parça üzerine belli bir uzaklıkta açılacak ikinci bir deli­ğin yerini tespit etmek için, parça delikli paralel takoz boyunca kay­dırılır ve parça ile dayama arasın­daki uzaklık bir mastarla kontrol edilir (Şekil; 5). Çeşitli uzun­luktaki mastarlarla böyle bir par­ça üzerine herhangi bir aralıkta bir dizi delikler açılabilir ve par­çanın yerleştirilmesi için delikli paralel takoz kullanarak bunların merkezinde açılmaları sağlanır.

Şekil 6, paralel yüzlü tako­zun kullanılmasını gösteriyor. Bu sayede paralel olarak iki sıra delik açılabilir; ağırlıklar, pabuçlar, v.b. gösterilmemiştir. Bu işlemler, delik delme ve bağlama iş kalıp­larının, mastarların, v.b. nin yapı­mında kullanılır.

Gösterildiği gibi paralel yüz­lü takozların kullanılması yerine, Johansson mastarları kullanılabilir. Bu mastarlar sert çelikten ya­pılmış, karşı yüzleri tam ölçüsüne göre çok hassas olarak taslanmış ve leplenmiş dikdörtgenler prizması biçiminde parçalardır. Johansson mastarları, deliklerin ara­lığını ölçebileceği gibi, pim mas­tarlar yerine de kullanılabilir. Bu mastarlarla 1/100000 mm hassasiyetinde ölçüm yapılabilir. Çeşitli firmaların yapmış olduğu çeşitli kalitedeki Johansson mastarları piyasadan temin edilebilir. Bu mastarlar sadece çok fazla hassa­siyetin gerekli olduğu yerlerde kul­lanılır.

Şekil 5 de gösterilen aynı parçanın Şekil 6 İki sıra delik delmek için paralel konumu değiştirilmiş yüzlü takozun kullanılması

Şekil 7 bağlanmış iş kalıbı olarak hazırlanmış

Bir delikli ayna

Bazen, çok sayıdaki özdeş par­çaları delikli ayna üzerinde işle­mek gerekir. Bunun için delikli ayna; delikli paralel takozlar, açılı takozlar ve dayamalarla veya bun­ların üçüyle beraber gerekli pa­buçlardan da yararlanarak bağla­ma iş kalıbı olarak hazırlanabilir.

Şekil 7, bu cins tipik bir de­likli ayna işini gösteriyor. İş parçasındaki delik, işlenmiş düz yüzeyle 65° lik açı yapacak şekilde açılmalıdır. Özel A takozu, iş par­çasına istenen dayanma yüzeyini vermek için 25' lik bir açı ile (65" nin tümleyeni) planya edilmiştir. A takozu, bir defa yerleştirildik­ten sonra bir daha yerinden oynatılmaz ve özdeş parçalar bunun. Üzerine çabuk ve doğru olarak bağlanarak işlenir.

U Şekil 8 de görüldüğü gibi, birçok özdeş parçalarda belirli uzaklıktaki bir deliği hassas olarak işlemek için, parçanın işlenmiş yüzeyini delikli paralel takoza dayayıp delikli aynaya pabuç bağlamak gerekir.

Şekil 8 Özdeş parçaların delinmesinde Şekil 9 Delikli aynada delikli aynanın kullanılması bağlama gönyesini

kullanılması

Şekil 9, delikli aynada bir bağlama gönyesinin kullanılışını gösteriyor. Bu gönye dikey ve doğru olmalıdır. Özellikle gön­yeler, delikli aynanın arkasın­dan geçip gelen civatalarla ay­na üzerine bağlanır ve civatalar bağlama gönyesindeki deliklere vidalanır, çok defa gönye üzerinde­ki delikler düz olduğundan, somunlu civata ile daha çabuk delikli aynaya bağlanabilir. Bağla­ma gönyesini, delikli ayna üzerine istenen konumda bağlamak için, bazen gönye üzerinde yeni delik­lerin açılması gerekir. Böyle bir durumda, yeni deliklerin konumu­nu belirtirken sağduyumuzu kul­lanmalıyız.

Delikli Ayna İşlemlerinde Yol Gösterme

1. Fener mili başındaki faturalı kısmın ve ayna göbek yüzeyi­nin çapaksız ve eziksiz, her iki vidalı kısmın da temiz oldu­ğundan emin olun.

2. Delikli ayna serbestçe fener miline vidalanma ve faturaya sıkı bir şekilde dayanmalıdır. Faturaya karşı çok sert olarak zorlanmamalıdır, aksi halde sıkışır. Eğer bir Ameri­kan aynası veya delikli ayna faturaya çarpacak şekilde iti­şirse, çıkarılmaları zorlaşır.

3. Delikli ayna hiç salgısız dön­melidir, eğer gerekiyorsa bir komparatör ile kontrol edile­bilir.

4. Parça pabuç ile bağlandıktan sonra, civata ve somunların, sıkılıklarından emin olmak için tekrar sıkıştırın.

5. Delikli aynanın serbestçe dön­düğünü, hiç bir civata ve pa­bucun araba, kayıtlar veya fe­ner mili kutusuna çarpacak şe­kilde fazla dışarı çıkmadığını görün. Emin olmak için bir defa el ile döndürün.

6. İki düzlem yüzey arasına ko­nacak bir kâğıt parçası yüzey­lerin kaymasını azaltır. Bu, pabuç ile bağlama kolaylıkları­nın daima en iyi olmadığı planya, vargel ve matkap tezgâhla­rı ve bilhassa delikli ayna iş­lemleri için doğrudur.

7. Pabuç ile bağlamada, altlık parçalarının değil, iş parçası­nın bağlanacağını hatırlayın.

8. Pabuç ile bağlarken, sabit puntayı kullanarak iş parçasını de­likli aynaya dayayın. Eğer iş parçasında büyük bir delik varsa, parça ile sabit punta arasına delikten biraz geniş düz bir parça koyarak puntanın dayaması sağlanabilir.

9. İş parçası ve gerekli denkleştirme ağırlıkları v.b. delikli ayna bir masa üzerine yatay olarak konulursa çok defa da­ha kolay bağlanabilir. İş par­çasını tutan pabuçlar yeter derecede sıkıştırıldıktan sonra delikli ayna fener miline takı­lır ve iş parçası istenen konu­ma dikkatlice ayarlanır. Böy­lece parçanın bağlanması ça­buklaştırılmış olur.

10. Somun yüksekliğine yetecek uzunlukta civata kullanılmalı. Eğer civata somuna tamamen girmezse her ikisinin de diş­leri zorlanır ve bozulabilir.

11. Çok uzun civata kullanmak­tan da çekinin, çünkü tehlike­lidir. Eğer başka civatalar yoksa uzun civataların, fazlalıkla­rını delikli aynanın arkasına gelecek şekilde bağlayın.


PENSLERİN KULLANIMI
Pensler
Silindirik ve küçük çaplı iş parçalarının torna tezgahına kolay, hızlı ve hassas bir
şekilde bağlanmasını sağlayan iş bağlama tertibatına pens tertibatı denir. Penslerin iç
çaplarına göre iş parçaları seçilerek veya iş parçasının çapına göre pens seçilerek tornalama
işlemi yapılır.

Pensler silindirik parçaları çevreden tuttukları, merkezlemeyi daha kolay sağladıkları
ve bağlanıp- sökülmeleri daha hızlı oldukları için küçük çaplı iş parçalarının
tornalanmasında tercih edilirler.
Pens ve Elemanları

Pens Düzenek Elemanları
  • El tekeri
  • Çektirme çubuğu
  • Pens bileziği
  • Pens
  • Koruma bileziği
Pens bağlama düzenek elemanları

Pens Çeşitleri
  • Mekanik sıkmalı pensler
  • Silindirik pens; yuvarlak iş parçalarının bağlanmasında kullanılır.
  • Kare pens; kare şeklindeki iş parçalarının bağlanmasında kullanılır.
  • Altıgen pens; altıköşe kesitli iş parçalarının bağlanmasında kullanılır.
  • Hidrolik sıkmalı pensler
  • Genellikle CNC torna tezgahlarında kullanılırlar.


Değişik çaptaki pensler Pens çeşitleri ve pens kutusu

Pens Malzemeleri

Pensler takım çeliğinden yapılır, sertleştirilir ve menevişlenirler. Sertleştirme işleminden sonra merkezlenmenin hassas olması için taşlanırlar. Penslerin konik kısımları, oturma yüzeylerinin konikliğine göre işlenmiştirler. Arka kısmı kovandan çıkarıldığında veya çekildiğinde açılıp kapanabilmesi için pens üzerine yarıklar açılmıştır. Diğer ucunun dış kısmına, çekme çubuğunun vidalanması için vida dişiaçılmıştır.

Pens bağlama elemanları

Pensleri Fener Miline Takma Sökme

Pens tertibatı fener miline takılmadan önce, pensin dış kısmı ve fener milinin iç kısmı üstüpü veya yumuşak bir bezle temizlenmelidir. Pislikten dolayı pensin salgılı dönmesi önlenmiş olur.
Pens tertibatı takılmadan önce tezgahın hazırlanması

Pens tertibatı tezgaha İki türlü bağlanır;

  • Gerdirmeli (vidalı) Pens: Bu pens tertibatında, fener milinin içine çektirme çubuğu takılır. Pens, pens bileziğinin içine takılır. Pens bileziği tornanın fener milinin içine oturtulur. İş parçası pensin içine takılarak, çektirme çubuğunun vidalı kısmı ile pensin vidalı kısmı kavratılarak el tekeri döndürülür. Dönme esnasında el tekeri pensi kendine doğru çekeceğinden, pens fener mili kovanının konik yüzeyi sayesinde ileriye gitmeye zorlanacak ve içine takılı olan iş parçasını merkezden sıkacaktır. Fener mili vidasını dış etkilerden korumak için fener mili koruma bileziği fener mili vidasına vidalanır. Parçayı veya pensi çıkarırken, fener mili koruma bileziği ters yönde çevrilerek çıkarılır. Fener milinin arkasına takılan el tekeri ters yönde çevrilerek pense vidalanan kısım boşa çıkarılır. El tekerinin ortasından pilastik bir çekiçle hafifçe vurularak pensin fener milinin konik kısmından çıkması sağlanır.
  • Gerdirmesiz (vidasız) Pens: Fener mili kapağı döndürüldüğünde pensi fener
    milinin koniğine iterek esnetir. Bu esneme ile iş perçası merkezden sıkılarak
    tornalama işlemine hazır hale getirilir.
Pensleri fener mili yuvasına takma


Pensi pens bileziğine takarak tornaya bağlama

İşe Uygun Pens Seçme
İş parçasının şekline ve çapına göre pens seçilerek fener miline bağlama kurallarına göre bağlanır. İş parçasının şekli silindirik ise silindirik pens, kare ise kare pens, altı köşe ise altıgen pens seçilerek bağlanır. Seçim esnasında iş parçasının boyutsal ölçüleri dikkate alınarak, ölçülere uygun pens seçilmelidir.


İş parçasının çapını kontrol ederek pens seçme

İş Parçasını Pense Bağlama, Sökme
  • İş parçasının ucundaki çapaklar ve pens temizlenir.
  • El tekerini iterek, pensin konik ucunun pens bileziğinden bir miktar dışarı çıkması sağlanır.
  • İş parçasının işlenecek kısmı dışarı gelecek şekilde pensin içine takılır.
  • İş parçasının tam merkezlenebilmesi için pensin içinde iş parçası bir miktar elle çevrilir.
  • Fener milinin arkasına takılı olan el tekeri çevrilerek pens bileziğini kendine çekmesi sağlanır.
  • Pens bileziğinin çekilmesi ile pens de geriye çekilerek, içine takılı olan iş parçasının merkezden sıkılması sağlanacaktır.
  • İş parçasını pensten çıkarmak için el tekeri sıkma yönünün tersine döndürülerek pensin vidalı olan kısmının boşa çıkması sağlanır.
  • El tekerinin ortasından plastik bir çekiçle vurarak pens açılır iş parçası serbest kalır.
  • İş parçasının serbest kalması ile işlem tamamlanarak iş parçası dışarıya alınır.
İş parçasını tornada pense bağlama

Bağlanan İş Parçasını Kontrol Etme
Bağlanan iş parçasının dönme esnasında salgılı dönüp dönmediği, gözle veya daha hassas olarak komparatör yardımı ile yapılır. Komparatör yardımı ile iş parçasının kontrolü yapılırken, komparatör torna tezgahının arabasına veya tezgah üzerinde düz bir zemine oturtularak sabitlenir. Komparatörün okuyucu ucu iş parçasına değdirilerek salgı miktarı görülür. Salgı varsa bağlama işlemi tekrar gözden geçirilir.
Ayrıca pensin iş parçasını istenilen sıkılıkta sıkıp sıkmadığını kontrol etmek için iş parçası el ile çevrilerek kontrol edilir. İş parçasında boşluk veya salgı varsa, iş parçasının yüzeyi gözden geçirilerek veya pensin iç yüzeyi kontrol edilerek tekrar sıkma işlemi yapılır. Yine aynı işlemler devam ediyorsa, iş parçasının çapına ve şekline göre pens seçimi gözden geçirilerek iş parçasının tekar bağlanması sağlanır.

Bağlanan İş Parçasını Tornalama
  • İş parçasının çapına ve şekline uygun pens tertibatı torna tezgahına bağlanır.
  • İş parçası pens tertibatına sıkı ve emniyetli bir şekilde bağlanır.
  • Tornalama işleminin türüne göre, uygun açılarda bilenmiş torna kalemi katere, kater de kalemliğe sıkı ve emniyetli bir şekilde bağlanır.
  • Kalemin punta yüksekliğinde bağlanmasına dikkat edilir.
  • Tezgah devri ve ilerleme, tornalama işlem türüne göre ayarlanır.
  • Tornalama işlemine göre kalem iş parçasına değdirilir.
  • Soğutma suyu çalıştırılarak, suyun iş parçasına akması sağlanır.
  • Kalemin iş parçasına değdirildiği anda torna tezgahı arabasının mikrometrik tamburu sıfırlanır.
  • Kalem işe yaklaştırılarak parçanın alnı istenilen boyda tornalanır.
  • Alın tornalama işleminden sonra işlem türüne göre dış yüzey, kademeli, kanal vb.tornalama işlemi ölçüsüne göre yapılır.
  • İstenilen ölçüde ve profilde tornalama işlemi bittikten sonra kalemliğe kesme
    kalemi bağlanır.
  • Kesme kalemi ile iş parçası istenilen boyda kesilir.
  • Yukarıda yapılan her tornalama işlem türüne göre tezgahın devri ve ilerlemesi
    ayrı ayrı ayarlanmalıdır.
  • Kesme işlemi bittikten sonra pens gevşetilerek iş parçası dışarı doğru çekilir ve
    yeni bir işemin başlanması sağlanır.
  • Tornalama esnasında yapılan her işlem türünde iş güvenliği kurallarına azami
    derecede dikkat edilmelidir.
KONİK TORNALAMA
Aynı eksen üzerinde oluşan eksene dik yüzeylerin çap ölçü farklarının meydana getirdiği açısal dış yüzeye konik diyoruz. Başka bir deyişle koninin eksene dik bir düzlemle kesilmesiyle meydana gelen şekil veya parçalar konik olarak tanımlanır. Bu parçanın ekseni ile dış yüzeyi arasında bir açı vardır. Buna konik açısı adı verilir. İş parçamızı tezgaha vereceğimiz bu açı değeriyle tornalayarak elde ederiz. Yaptığımız bu işleme de konik tornalama işlemi denir.

Aşağıdaki şekilde bir koninin eksene dik konumda düzlemlerle kesilmesi halinde oluşan konik parçaların aynı konik açısına sahip fakat farklı çap ölçülerini içerdiğini görmekteyiz.

Koninin eksene dik düzlemlerle kesilmesiyle oluşan kesik koni, ve konik parçaları ifade etmektedir.
Konik Makine Parçasının Başlıca Elemanlarının İfade Edilmesi

Yukarıda şekilde bir konik parçanın tornalamada ve eleman hesaplaması işlemlerinde kullanılan değerlerini göstermektedir.
Bunlar:
  • l-konik esas boyu
  • L-parça boyu
  • α -konik ayar açısı
  • D-konik büyük çapı
  • d-konik küçük çapı
1/X-koniklik oranı α/2 = konik ayar açısıdır. Bu değerlerin harf ve sembolleri de
hesaplamalarda kullanılmak amacıyla bilinmelidir..

Koniklik oranı: Bir konikte iki çap farkının iki konik boyuna oranına bölümüyle elde
edilen değerdir.Koniklik oranı ile eğim ölçüsü aynı tanımlamayı gerektirir.Birbirine girmiş
kavramlardır.

Sporta Açı Vererek Konik Tornalama:
Sporta açı vererek konik tornalama işlemindeki açı değerlerini,uygun formülleri kullanarak örnek çözümlerle hesaplayalım.
D=50mm d=35mm l=40mm olan konik parçanın konik ayar açısının hesaplanması için,
Tg α= (D-d)/2xl formülü kullanılır.
Değerleri formülde yerine koyarak açının tanjant değerini elde ederiz.
Tgα = (50-35)/2x40 = 15/80 = 0,1875 açının tanjant değeridir.Bu değeri tg
cetvelinden bakarak tgα=10,61 = 10º 36' açı verilmelidir.Sporta bu açı verilir, el ile talaş
kaldırma işlemi sport mili mesafesi miktarınca yapılır.Talaş derinliği, alın sportundan
verilerek ölçü tamlığına erişilene kadar bu şekilde konik tornalama işlemine devam edilir.
Trigonometrik açı değerlerini bulmak için hazırlanmış tanjant cetvelinden yararlanılır.

Pratik Olarak Açı Değerinin Bulunması: Genellikle bozuk bir parçanın konik tornalanacak kısmı varsa ve bu kısım bozulmamışsa yüzey ve ölçü sağlamlığı mevcut ise bu parça tornaya bağlanır. Sportun vidaları sökülür.Parçanın konik yüzeyine kalem, sport boyunca temas ettirilerek tam ölçüye çok yakın değerde koniklik açısı elde edilir. Sport vidaları sıkılarak açı ayarlanmış olur. Esas tornalanacak parça bu ayara göre tornalanarak işlenir. Bu usulü genellikle hesaplama yöntemlerini bilmeyenler kullanır.Aynı zamanda koniğin çok hassasiyet taşımadığı, zamanın önemli olduğu durumlarda veya işe ait resim, ölçü ve projenin bulunmadığı durumlarda kullanılan bir yöntemdir.

El İle Talaş Verilerek Konik Tornalama:
Bu işlem için tornanın alın ve boyuna sport kısımlarına aynı anda belirli oranlarda
ilerleme vererek yüzeyin konik tornalamasını sağlayabiliriz. Bunun için gelişmiş bir el
becerisine ve tecrübeye gerek duyulur. Bazı durumlarda araba otomatik ilerlerken enine
sport geri veya ileri çekilerek yüzeyin konikleştirilmesi de sağlanabilir. Bu metotlar çok
elverişli ve elde edilen yüzeyler çok temiz olmayabilir. Talaş derinliği alın sportundan ölçülü
olarak verilir ve çap ölçüleri tamamlanır.

Punta Kaydırarak Konik Tornalama
Genellikle uzun parçaların otomatik olarak seri bir şekilde tornalanmasında bu metot çok kullanılışlıdır. Punta kaydırma işlemi normal punta uçlarında 4-5 mm’ ye kadar emniyetli bir şekilde yapılabilir. Daha fazla ölçülerde yapılacak kaydırmalarda küresel uçlu puntalar tercih edilir.
Punta kaydırma işlemi aşağıdaki gibi yapılır: Gezer puntanın alt tablası ile gövde kısmı ilk yapıldığında fener mili eksenine ayarlanmış ve hassas ölçü aletleriyle sıfırlanmıştır. Puntanın arka kısmında küçük bir bölüntülü cetvel ile bu sıfırlama işlemi sabitlenmiştir. Bizler punta kaydıracağımız zaman punta gövdesi ile kızaklarını birbirine bağlayan cıvataları bir taraftan gevşetip diğer taraftan sıkarak punta kaydırma yönünü ve ölçüsünü parçanın tornalama durumunu göz önüne alarak, saat ibresi yönünde veya ters yönde ayarlarız. Sonra cıvatalar sıkılarak punta kaçırma ölçüsünü sabitleriz.

Koniklik oranına uygun olarak gezer puntayı kaydırma: Bu sistemde koniklik oranı
bilinen bir iş parçasının punta kaydırma miktarı aşağıdaki formül ile hesaplanır.

a= punta kaydırma miktarı = Koniklik oranı x parça boyu:2
elemanlarının bilinmesi gerekir.
Formül : a= 1/X.l:2
Çıkan sonuç puntanın kaydırılacağı ölçü miktarıdır. Bu ölçünün kaydırılmasını aşağıdaki usullerle yaparız.
1-Punta kaydırma işleminde vidaları gevşetip sıkarken puntanın arkasında bulunan ayar cetvelinden yararlanırız.
2- Punta gövdesi ile kızakları arasındaki kaydırma miktarını kumpasla ölçerek ayarlarız.
3-Punta gövdesinin kızaklar üzerinde kaydırılmasını derinlik mikrometresi ile ölçerek hassas bir şekilde ayarlarız.
4-Fener mili puntası ve gezer punta arasına silindirik olarak taşlanmış hassas bir malafa koyarız.Araba üzerine bağlanmış bir komparatör saatini malafanın punta ucuna dayarız.Puntayı kaydırıp komparatör saati ile kaydırma miktarını herhangi bir yönde hassas olarak ayarlarız.


Punta kaydırarak konik tornalama

Örnek: Büyük çapı 60 mm,küçük çapı ise 52 mm olan bir konik parçanın punta
kaydırma miktarını hesaplayınız.

Çözüm: a = (D-d)/2 ( 60-52)/2 =8/2= 4mm punta kaydırma miktarı olarak bulunur.
Konik boyu parça boyundan kısa ise punta kaydırma miktarını hesaplanması :
a=(D-d)xL :2xl Formülü uygulanır.
a=? D=60mm d=56mm L=150mm l=120 mm olan parça için punta kaydırma miktarını hesaplayınız
Bu biçimdeki bir parçayı punta kaydırarak konik tornalamak için aşağıdaki punta kaydırma formülünü kullanırız.
a=(D-d)x L /2x l
Elemanları verilen uygun parçanın punta kaydırarak otomatik olarak konik tornalanması için önce punta kaydırma miktarını hesaplayalım.
a=(60-56)x150:(2x12)=(4x150):(2x120)=600:240=2.5mm bulunur.

Koniklik Oranına Uygun Olarak Gezer Puntayı Kaydırma:
Koniklik Oranı Belli Parçanın Punta Kaydırma Miktarı.

Bilinen elemanlar
a=punta kaydırma miktarı
1/ x=Koniklik oranı
l=Parça boyu

Yukarıda elemanları verilen konik parçayı punta kaydırarak konik tornalamak için punta kaydırma ölçüsünü hesaplayınız.
a= Parça boyu x konik oranı/2 a=80x1/50=80/50=1,6mm ölçüsü elde edilir.
Bu hesaplama yöntemi ile koniklik oranına göre bütün konik tornalama işlemlerinin punta kaydırma miktarı ölçüsü bulunur.

Punta kaçıklığını kontrol etmek:
Hesaplanan punta kaçırma miktarının doğruluğunu kontrol etmek için aşağıdaki işlemleri uygularız.
1-Punta kaydırma işleminde vidaları gevşetip sıkarken puntanın arkasında bulunan ayar cetvelinden yararlanırız.
2-Punta gövdesi ile kızakları arasındaki kaydırma miktarını kumpasla ölçerek ayarlarız.
3-Punta gövdesinin kızaklar üzerinde kaydırılmasını derinlik mikrometresi ile ölçerek hassas bir şekilde ayarlarız.
4-Fener mili puntası ve gezer punta arasına silindirik olarak taşlanmış hassas bir malafa koyarız. Araba üzerine bağlanmış bir kompratör saatini malafanın punta ucuna dayarız.İstenilen punta kaydırma miktarı kadar ayarlanarak ayar işlemini yaparız.

Yukarıda punta kaydırma ayar usullerine göre yapılan ayar işlemlerinden sonra yapılan ilk ince talaş verme işlemi sonunda iş üzerinde ölçüm yapılarak da kaydırma işleminin doğruluğu onaylanır.
Tezgâhı ayarlayıp konik tornalama:
Yapılan punta kaydırma işleminin doğruluğu onaylandıktan sonra işin tornalanması için işin ve puntanın emniyetli bağlanması sağlanır.İşin tornalanması işlemine uygun pasolarla talaş derinliği verilerek tornalamaya devam edilir. İşin puntadan çıkmamasına dikkat edilir. Konikliği kovan,mastar veya mikrometre ile kontrol etmek: Punta kaydırma yöntemi ile yapılan konik tornalamanın kontrol edilmesini aşağıdaki usullerle yaparız.
  • İş parçamızın yapılan konik tornalaması standart konik ölçülerinde ise uygun konik mastarlardan yararlanarak kontrolünü yaparız. Mastarın koniğe uygunluğu alıştırma,sökülüp takılma kontrol işlemlerini doğru olarak yapabilme suretiyle anlaşılır.
  • İşimiz özellik taşıyan bir koniğe sahip ise ona uygun önceden tasarlanıp hazırlanmış bir kovan ile seri olarak kontrolünü yapmak mümkündür.
  • İş parçamızın yukarıda sayılanlar dışında olması halinde ise parçamıza uygun ölçme aralığına sahip mikrometre ile ölçme ve kontrol işlemleri yapılır(ölçme ve kontrol modülüne bakınız).
Sevk Kızağı İle Konik Tornalama
Bazı üniversal torna tezgâhlarının seri ve otomatik tornalama işlemlerini
gerçekleştirmek için sevk kızağı denilen açısal bölüntülü ek aparatı vardır.Açısal
tornalamaları hassas ve emniyetli tornalamaya yarayan özel aparatlara sevk kızağı adını
veriyoruz.Sevk kızaklarının açısal tornalama yapmada ayarlanabileceği açı ölçüsü tezgahı
yapan firma tarafından ayarlanır.Genellikle 0-30 derece açılar arasında açılara uygun
yapılacak konikleri tornalayabiliriz.
Sevk kızağı tezgahın alın sportunu, kalemliği ve ona bağlı kalemi kendi açısına uygun
olarak parça üzerinde hareket ettirir. Konik tornalama işlemini gerçekleştiren bir özelliğe
sahiptir. Bu özellikten yaralanarak konik tornalamayı otomatik olarak gerçekleştiririz. Bu
çeşit tornalamada sadece konik açısının değerini bilmek yeterlidir, herhangi bir hesaplamaya
gerek yoktur.Parçanızın iki punta arasında ve emniyetli bir şekilde bağlanması gerekir.

Sevk kızağının üstten görüntüsü

Sevk Kızağını Koniklik Ölçüsüne Göre Ayarlama
Bunun için sevk kızağının ayar vidaları sökülerek açılır. T kanal içersinde istenilen açı değerine ayar yapılır. Daha sonra alın sportunun kızağa bağlantısı yapılarak boşa alınır.Kalemlik serbest olarak otomatik tornalama işlemini yapacak konuma gelmiştir.Açısal tornalamanın bu çeşit tornalarda boy mesafesi 500-600mm ölçülere kadar olan parçalar için elverişlidir.

Sevk Kızağı İle Tornalama
Yukarıda açıklanan ayar işlemi yapıldıktan sonra tezgaha uygun otomatik ilerleme ve işe devir sayısı verilerek talaş kaldırma işlemine geçilir.Bu işlemde talaş derinliğinin ayarı ve ölçüsü kalemlik üzerinden yapılır.

Konikliğin Mastar İle Kontrol Edilmesi
Yapılan konik tornalamanın uygunluğu işe uygun mastar ile kontrol edilerek doğrulanır.(Konik mastarların kontrolde nasıl kullanılacağını ölçme ve kontrol modülünden bakınız).Konik mastarları, sinüs konileri, hassas mors kovanları, hassas açıölçerler, optik açıölçerler ve su terazilerinden yararlanılır.



22 Ekim 2007 Pazartesi

Ders 3

Ana Sayfa
MENGENELİ AYNAYA İŞLERİN BAĞLANMASI VE MERKEZLENMESİ


Ayaklar sıkma esnasında aynı anda hareket etmedikleri için dört ayaklı aynada iş parçasını merkezde
bağlamak zordur. Bunun için yardımcı ölçme ve kontrol aparatları gerekmektedir.





Uygun şekilde markalanmış olan iş parçası, ayna yüzeyine yapıştırılır. Ancak, iş parçasının yüzeyi düzgün değilse, freze veya vargel tezgahlarından yararlanarak düzeltilmelidir. Kalınlığı az olan parçaların bağlanmasında iş parçası yüzü ile aynanın yüz arasına paralel yüzlü bir parça konabilir. Araya konan parçanın ayna ayakları arasından iş parçası tespit edildikten sonra alınmalıdır. Aksi halde, torna tezgahı çalıştırıldığında fırlayıp bir kazaya sebep olabilir.

Mengenenin ayakları yaklaşık olarak ayarlanmalıdır. İlk olarak b ayağı sıkıştırılır. Eksen çizgilerinin, iş parçasını sıkan ayakların doğrultusunda kalması sağlanmalıdır. Ayna 90° döndürerek önce c ve d ayağı eksen çizgisi ortada kalmak üzere parçaya dokununcaya kadar yaklaştırılır.


Yaklaşık olarak yapılan bu bağlamadan sonra, iş parçasının ne dereceye kadar doğru bağlanabildiği kontrol edilmelidir. Bunun için, kalemliğe punta yüksekliğine göre ayarlanarak bağlanmöış bir mehengirden yararlanılır.

Torna kayıtlarına yerleştirilen düzgün bir parça veya araba üzerine konan mihengirin, ileri geri hareketi ile çizecek ucunun 2 numaralı eksene göre göstereceği kaçıklık c ve d ayaklarının ayarı ile giderilir. Kaçıklık durumuna göre ayaklardan biri gevşetilirse diğeri sıkılır. Yatay durumdaki ayaklara dokunulmaz. Ayna 90° döndürüldükten sonra 1 numaralı eksen çizgisinin çizecek ucuna göre göstereceği fark da a ve b ayaklarını hareket ettirerek giderilmelidir.Böylece eksen (marka, çizgisi, çizecek ucu hizasına getirilmiş olmalıdır. Bu işler yapıldıktan sonra dört ayak ayak ayrı ayrı sıkıca sıkılarak iş parçasının merkezde bağlanması sağlanmalıdır.

Gösterilen büyük dikkate rağmen ayak vidalarının aynı şekilde sıkılmamış olması nedeniyle iş parçası merkezinden kaçmış olabilir. Bu sebepten işe başlamadan önce, marka çizgilerinin durumu çizecek ucu ile bir kere daha kontrol edilmelidir

NOT: Mengeneli aynaya bağlanan parçaların ayna tarafına gelecek yüzeyleri, markalanmış olan ön yüzeye paralel değilse ya da düzeltilerek paralel hale getirilmesi mümkün olmazsa, ön yüz mihengir veya komparatör ile ayna yüzeyine paralel duruma getirilmelidir. Bunun için iş parçasının bağlı bulunduğu ayna el ile yavaş yavaş döndürülerek iş parçası ön yüzünün paralelliği sağlanır.



HİDROLİK KOPYA TORNA TEZGAHI

Hidrolik kopya tornalama tezgâhı, basınçlı akışkan (yağın) gücü ile iş parçalarının profillerinin seri ve hassas işlenmesi için kullanılır.

Hidrolik tornanın çalışma prensibi, depodan pompa yardımıyla çekilerek basınç oluşturulan yağ ile yön kontrol valfinin pistonuna bağlı izleyici uca şablona göre istenen hareketleri sağlamak ve ana silindir pistonuna iletmektir. Ana silindir pistonuna bağlı olan kalem piston hareketlerine göre iş parçasının yüzeyini işler.



Resim 1 : Hidrolik kopya düzeneği ve torna tezgâhında tornalama işlemi

Hidrolik Kopya Aparatları ile Yapılan İşlemler